سرطان دهان و زبان و لب | بهترین متخصص درمان سرطان دهان و زبان ولب | دکتر هلاله خوشبخت
مقدمه
سرطان دهان و زبان یکی از بیماریهای جدی و چالشبرانگیز در حوزه پزشکی است که نیاز به تشخیص بهموقع و درمان مناسب دارد. این بیماری میتواند کیفیت زندگی بیمار را به شدت تحت تأثیر قرار دهد و در صورت عدم درمان، باعث مشکلات جدیتر و حتی تهدید حیات شود. با پیشرفتهای شگرف پزشکی در دهههای اخیر، امروزه درمانهای مختلفی برای این نوع سرطان وجود دارد، از جمله جراحی، رادیوتراپی، شیمیدرمانی، ایمونوتراپی، و ترکیب هدفمند این روشها.
در این مقاله جامع و تفصیلی به بررسی عمیق سرطان دهان و زبان از ابعاد مختلف، شامل علائم هشداردهنده، عوامل خطرساز، روشهای تشخیص، مراحل پیشرفت بیماری، و بهخصوص راههای نوین درمان آن خواهیم پرداخت.
همچنین، نقش حیاتی رادیوتراپی و ایمونوتراپی در مدیریت این سرطان و معرفی دکتر هلاله خوشبخت بهترین متخصص درمان سرطان دهان و زبان به عنوان یک چهره برجسته و متخصص در این زمینه، بخشهای مهمی از این نوشتار را تشکیل میدهند. هدف از این مقاله، افزایش آگاهی عمومی نسبت به این بیماری و اهمیت مراجعه به موقع به متخصصین مجرب است.

بهترین متخصص سرطان زبان و دهان و لب
سرطان دهان و زبان: نگاهی جامع
سرطان دهان و زبان به گروهی از سرطانها اطلاق میشود که از سلولهای سنگفرشی (Squamous Cells) پوشش دهان و زبان منشأ میگیرند. این سلولها لایه داخلی دهان و زبان را میپوشانند. این سرطان میتواند در بخشهای مختلف حفره دهانی شامل:
زبان: خصوصاً در دو سوم جلویی زبان (بیشترین شیوع)
کف دهان: ناحیه زیر زبان
لبها: اغلب لب پایین
لثهها: بافت نگهدارنده دندانها
پوشش داخلی گونهها: سطح داخلی گونهها
سقف دهان (کام): بخش جلویی و سخت سقف دهان
رخ دهد. این بیماری به دلیل تأثیر گستردهای که بر عملکردهای حیاتی مانند گفتار، بلع غذا، جویدن، و حتی تنفس دارد، از اهمیت بالایی برخوردار است و میتواند زندگی روزمره فرد را مختل کند. شناسایی زودهنگام علائم میتواند نقش کلیدی در موفقیت درمان و بهبود پیشآگهی بیماری داشته باشد.

سرطان دهان و زبان
علائم و نشانههای هشداردهنده سرطان دهان و زبان
شناخت علائم اولیه سرطان دهان و زبان برای تشخیص زودهنگام حیاتی است. بسیاری از این علائم ممکن است در ابتدا با مشکلات دیگر دهانی اشتباه گرفته شوند، لذا مراجعه به دندانپزشک یا پزشک متخصص در صورت مشاهده هرگونه تغییر غیرعادی، بسیار مهم است. برخی از شایعترین علائم این بیماری عبارتند از:
زخمهای دهانی یا زبان که برای مدت طولانی (بیش از دو هفته) بهبود نمییابند: این شاید مهمترین و پایدارترین علامت هشداردهنده باشد. این زخمها معمولاً دردناک نیستند و ممکن است به صورت یک برآمدگی یا فرورفتگی ظاهر شوند.
لکههای سفید (لکوپلاکیا) یا قرمز (اریتروپلاکیا) در دهان یا زبان: این لکهها پیشسرطانی محسوب میشوند و باید جدی گرفته شوند. لکوپلاکیا به صورت لکههای سفید یا خاکستری برجسته یا صاف ظاهر میشود که با خراشیدن برداشته نمیشوند. اریتروپلاکیا لکههای قرمز و صافی هستند که اغلب دردناک نیستند و احتمال سرطانی شدن آنها بیشتر است.
درد یا بیحسی در دهان یا زبان: بیمار ممکن است درد مداوم یا متناوب را در ناحیه درگیر یا حتی در گوش (درد ارجاعی) تجربه کند. بیحسی نیز میتواند نشانهای از درگیری عصبی باشد.
ورم یا توده در دهان یا گردن: وجود یک برآمدگی یا توده در داخل دهان یا زیر فک و در ناحیه گردن (به دلیل بزرگ شدن غدد لنفاوی) میتواند نشانهای از سرطان باشد.
مشکل در جویدن، بلعیدن، یا حرکت دادن زبان و فک: با بزرگ شدن تومور، عملکرد طبیعی دهان و زبان مختل میشود.
تغییر در صدای فرد یا مشکل در صحبت کردن: درگیری زبان یا دیگر بخشهای دهان میتواند بر وضوح گفتار تأثیر بگذارد.
بوی بد دهان که با رعایت بهداشت دهان و دندان از بین نمیرود: در برخی موارد، زخمهای سرطانی میتوانند منجر به عفونت و بوی نامطبوع شوند.
لق شدن دندانها بدون دلیل مشخص: درگیری لثهها و استخوان فک میتواند باعث لق شدن دندانها شود.
کاهش وزن بیدلیل: در مراحل پیشرفته بیماری، ممکن است کاهش وزن ناخواسته رخ دهد.
توجه به این علائم و مراجعه به پزشک متخصص در اسرع وقت میتواند شانس تشخیص زودهنگام و موفقیت درمان را به طرز چشمگیری افزایش دهد.

سرطان دهان و زبان
عوامل خطرساز سرطان دهان و زبان
شناسایی عوامل خطرساز به افراد کمک میکند تا با تغییر سبک زندگی و انجام اقدامات پیشگیرانه، احتمال ابتلا به این بیماری را کاهش دهند. اصلیترین عوامل خطرساز سرطان دهان و زبان عبارتند از:
1.مصرف دخانیات
مصرف هرگونه فرآورده دخانی، شامل سیگار، قلیان، پیپ، سیگار برگ، و تنباکوی جویدنی، قویترین عامل خطرساز برای سرطان دهان و زبان محسوب میشود. مواد شیمیایی موجود در دود و تنباکو به سلولهای پوششی دهان آسیب رسانده و جهشهای ژنتیکی ایجاد میکنند که منجر به سرطانی شدن سلولها میشود. هرچه میزان و مدت زمان مصرف دخانیات بیشتر باشد، خطر ابتلا بالاتر میرود.
2.مصرف الکل
مصرف زیاد و طولانیمدت الکل نیز یک عامل خطرساز مهم است. الکل میتواند به بافتهای دهان آسیب برساند و جذب مواد سرطانزا را افزایش دهد. ترکیب مصرف دخانیات و الکل به صورت همزمان، خطر ابتلا به سرطان دهان و زبان را به صورت چشمگیری (تا 15 برابر) افزایش میدهد
3.عفونت با ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)
برخی از سویههای ویروس HPV، خصوصاً سویه 16، با افزایش خطر ابتلا به سرطان دهان و گلو، به ویژه در ناحیه پایه زبان و لوزهها مرتبط هستند. این نوع سرطانهای مرتبط با HPV معمولاً در افراد جوانتر و غیرسیگاری دیده میشوند و اغلب پیشآگهی بهتری نسبت به سرطانهای مرتبط با دخانیات و الکل دارند.
4.قرار گرفتن در معرض نور خورشید
قرار گرفتن طولانیمدت لبها در معرض نور خورشید بدون محافظت (مانند استفاده از بالم لب با SPF) میتواند خطر ابتلا به سرطان لب را افزایش دهد.
5. تغذیه نامناسب
رژیم غذایی فقیر از میوهها و سبزیجات تازه که حاوی آنتیاکسیدانها و ویتامینهای ضروری هستند، میتواند سیستم ایمنی بدن را ضعیف کرده و خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهد. کمبود ویتامین A، C، و E با افزایش خطر سرطان دهان مرتبط است.
6. بهداشت ضعیف دهان و دندان و تحریک مزمن
عدم رعایت بهداشت دهان و دندان، وجود دندانهای شکسته یا پروتزهای دندانی نامناسب که باعث تحریک مزمن مخاط دهان میشوند، میتواند خطر ابتلا به سرطان را در آن ناحیه افزایش دهد.
7. سابقه خانوادگی
در برخی موارد، سابقه خانوادگی سرطان دهان و زبان یا سایر سرطانهای سر و گردن میتواند نشانهای از استعداد ژنتیکی برای ابتلا به این بیماری باشد، هرچند که این عامل نسبت به دخانیات و الکل کمتر شایع است.
تشخیص سرطان دهان و زبان

سرطان دهان و زبان
تشخیص زودهنگام سرطان دهان و زبان نقش حیاتی در موفقیت درمان و بهبود پیشآگهی دارد. فرآیند تشخیص معمولاً شامل چند مرحله است:
1.معاینه بالینی
پزشک یا دندانپزشک با معاینه دقیق حفره دهانی، زبان، لثهها، گونهها، سقف و کف دهان، و همچنین لمس غدد لنفاوی گردن به دنبال هرگونه ضایعه مشکوک، زخم غیرعادی، لکههای سفید یا قرمز، ورم، یا توده میگردد. در صورت مشاهده هرگونه یافته غیرطبیعی، اقدامات تشخیصی تکمیلی انجام میشود.
2.بیوپسی (نمونهبرداری)
بیوپسی مهمترین روش برای تأیید تشخیص سرطان است. در این روش، قطعه کوچکی از بافت مشکوک تحت بیحسی موضعی یا عمومی برداشته شده و برای بررسی میکروسکوپی به پاتولوژیست ارسال میشود. پاتولوژیست نوع سلولها و وجود سلولهای سرطانی را تأیید میکند. انواع بیوپسی شامل:
بیوپسی برشی (Incisional Biopsy): برداشتن بخشی از ضایعه بزرگ.
بیوپسی اکسیزیونال (Excisional Biopsy): برداشتن کل ضایعه کوچک.
بیوپسی آسپیراسیون با سوزن ظریف (Fine Needle Aspiration – FNA): برداشتن نمونه از غدد لنفاوی مشکوک در گردن با استفاده از سوزن ظریف.
3.تصویربرداری
پس از تأیید تشخیص سرطان با بیوپسی، از روشهای تصویربرداری برای تعیین وسعت بیماری، بررسی درگیری غدد لنفاوی، و جستجو برای متاستاز (گسترش سرطان به سایر نقاط بدن) استفاده میشود. این روشها شامل:
سیتی اسکن (CT Scan): برای بررسی دقیقتر استخوانها و بافتهای نرم در ناحیه سر و گردن.
امآرآی (MRI): برای مشاهده جزئیات بافتهای نرم و اعصاب در ناحیه سر و گردن.
PET Scan (پت اسکن): برای شناسایی سلولهای سرطانی فعال در سراسر بدن و بررسی متاستاز دوردست.
سونوگرافی گردن: برای بررسی غدد لنفاوی گردن.
عکس قفسه سینه با اشعه ایکس: برای بررسی احتمال گسترش سرطان به ریهها.
ترکیب این روشهای تشخیصی به پزشک کمک میکند تا مرحله بیماری را به درستی تعیین کرده و بهترین برنامه درمانی را برای بیمار تدوین کند.

سرطان دهان و زبان
مراحل سرطان دهان و زبان
مرحلهبندی سرطان دهان و زبان با استفاده از سیستم TNM انجام میشود که سه عامل اصلی را در نظر میگیرد:
سرطان دهان و زبان
T (Tumor): اندازه و وسعت تومور اصلی.
N (Nodes): درگیری غدد لنفاوی ناحیهای (گردن).
M (Metastasis): وجود متاستاز دوردست (گسترش سرطان به سایر اندامها).
بر اساس ترکیب این سه عامل، سرطان دهان و زبان معمولاً به چهار مرحله اصلی تقسیم میشود:
مرحله 0 (کارسینوم درجا – Carcinoma in Situ): سلولهای غیرطبیعی فقط در لایه سطحی پوشش دهان یا زبان یافت میشوند و به بافتهای عمقیتر گسترش نیافتهاند.
مرحله I: تومور کوچک است (معمولاً کمتر از 2 سانتیمتر) و به غدد لنفاوی گسترش نیافته است.
مرحله II: تومور بزرگتر است (بین 2 تا 4 سانتیمتر) اما هنوز به غدد لنفاوی گسترش نیافته است.
مرحله III: تومور بزرگ است (بیشتر از 4 سانتیمتر) یا به یک غده لنفاوی در همان سمت گردن گسترش یافته است که اندازه آن کوچکتر از 3 سانتیمتر است.
مرحله IV: این مرحله خود به چند زیرشاخه تقسیم میشود و نشاندهنده بیماری پیشرفته است که میتواند شامل:
گسترش تومور به بافتهای اطراف مانند استخوان فک، سینوسها، یا پوست.
گسترش به غدد لنفاوی متعدد یا غدد لنفاوی بزرگتر در گردن.
وجود متاستاز دوردست به اندامهایی مانند ریهها، کبد، یا استخوانها.
مرحله بیماری یک عامل بسیار مهم در تعیین پیشآگهی و انتخاب بهترین روش درمان است.
راههای درمان سرطان دهان و زبان
درمان سرطان دهان و زبان نیازمند یک رویکرد چندتخصصی است که اغلب شامل ترکیبی از روشهای مختلف درمانی میشود. تیم درمانی ممکن است شامل جراح سر و گردن، انکولوژیست پرتودرمانی، انکولوژیست پزشکی، آسیبشناس گفتار و بلع، دندانپزشک، متخصص تغذیه، و روانشناس باشد. انتخاب بهترین روش یا ترکیبی از روشها به عوامل متعددی بستگی دارد، از جمله مرحله و محل تومور، وضعیت سلامت عمومی بیمار، و ترجیحات بیمار. اصلیترین راههای درمان شامل:
جراحی
جراحی یکی از روشهای اصلی درمان سرطان دهان و زبان، به خصوص در مراحل اولیه بیماری است. هدف از جراحی، برداشتن کامل تومور به همراه حاشیه سالمی از بافت اطراف برای اطمینان از برداشتن تمامی سلولهای سرطانی است. نوع جراحی به اندازه و محل تومور بستگی دارد و میتواند شامل:
برداشتن تومور (Wide Excision): برداشتن خود تومور.
دیسکسیون گردن (Neck Dissection): برداشتن غدد لنفاوی در گردن که ممکن است درگیر سلولهای سرطانی شده باشند، حتی اگر در تصویربرداری مشخص نباشد (به صورت پیشگیرانه).
بازسازی (Reconstruction): پس از برداشتن بخش بزرگی از بافت، ممکن است نیاز به جراحی بازسازی برای ترمیم ظاهر و عملکرد ناحیه آسیبدیده باشد. این ممکن است شامل استفاده از پیوند بافت از سایر نقاط بدن (مانند بازو یا پا) باشد.
2.رادیوتراپی
رادیوتراپی، یا پرتودرمانی، از پرتوهای پرانرژی (مانند اشعه X یا پروتون) برای نابودی سلولهای سرطانی یا کند کردن رشد آنها استفاده میکند. رادیوتراپی میتواند به تنهایی یا در ترکیب با جراحی و شیمیدرمانی استفاده شود. این روش میتواند به عنوان درمان اصلی در مراحل اولیه سرطان، پس از جراحی برای از بین بردن سلولهای سرطانی باقیمانده (رادیوتراپی کمکی)، یا برای تسکین علائم در بیماری پیشرفته استفاده شود.
تکنیکهای پیشرفته رادیوتراپی مانند IMRT (رادیوتراپی با شدت مدولاسیون یافته) امکان تابش دقیقتر به تومور و کاهش آسیب به بافتهای سالم اطراف را فراهم میکنند.

رادیوتراپی سرطان دهان و زبان – دکتر هلاله خوشبخت
3.شیمیدرمانی
شیمیدرمانی از داروهای قوی برای نابودی سلولهای سرطانی یا جلوگیری از رشد آنها استفاده میکند. شیمیدرمانی معمولاً به صورت داخل وریدی یا خوراکی تجویز میشود. در درمان سرطان دهان و زبان، شیمیدرمانی اغلب در ترکیب با رادیوتراپی (شیمیپرتودرمانی) استفاده میشود که میتواند اثربخشی درمان را افزایش دهد. همچنین ممکن است در موارد بیماری پیشرفته یا متاستاتیک برای کنترل بیماری و تسکین علائم به کار رود.
4.درمان هدفمند (Targeted Therapy)
درمان هدفمند از داروهایی استفاده میکند که به طور خاص بر روی مولکولهای خاصی در سلولهای سرطانی تأثیر میگذارند و رشد و بقای آنها را مهار میکنند. این داروها نسبت به شیمیدرمانی عوارض جانبی کمتری بر سلولهای سالم دارند. در درمان سرطان دهان و زبان، داروهای هدفمند مانند Cetuximab که یک مهارکننده EGFR (گیرنده فاکتور رشد اپیدرمال) است، ممکن است در برخی موارد، به خصوص در ترکیب با رادیوتراپی یا شیمیدرمانی، استفاده شوند.
5. ایمونوتراپی (Immunotherapy)
ایمونوتراپی یک روش نوین و هیجانانگیز در درمان سرطان است که سیستم ایمنی بدن بیمار را برای شناسایی و حمله به سلولهای سرطانی تقویت میکند. در سرطان دهان و زبان پیشرفته یا عودکننده که به درمانهای استاندارد پاسخ نداده است،
ایمونوتراپی با استفاده از داروهایی مانند مهارکنندههای نقاط بازرسی (Checkpoint Inhibitors) مانند Nivolumab یا Pembrolizumab میتواند گزینهای موثر باشد. این داروها موانعی را که سلولهای سرطانی برای فرار از دید سیستم ایمنی ایجاد میکنند، برطرف میکنند.

ایمونوتراپی سرطان دهان و زبان انتخاب روش یا ترکیب درمانی مناسب به دقت توسط تیم پزشکی و بر اساس ویژگیهای فردی بیمار و سرطان او تعیین میشود.
نقش حیاتی رادیوتراپی و ایمونوتراپی در درمان سرطان دهان و زبان
در کنار جراحی و شیمیدرمانی، رادیوتراپی و به تازگی ایمونوتراپی، نقش بسزایی در مدیریت و درمان سرطان دهان و زبان ایفا میکنند. این دو روش درمانی مکمل، گزینههای درمانی قدرتمندی را برای بیماران فراهم میآورند.
6. رادیوتراپی: ستون فقرات درمان
رادیوتراپی، به دلیل توانایی خود در از بین بردن سلولهای سرطانی با دقت بالا، به یکی از ستونهای اصلی درمان سرطان دهان و زبان تبدیل شده است. این روش درمانی میتواند در شرایط مختلفی به کار رود:
به عنوان درمان اولیه: در مراحل اولیه سرطان، رادیوتراپی به تنهایی میتواند جایگزین جراحی باشد، به خصوص در مواردی که جراحی ممکن است باعث آسیب جدی به ظاهر یا عملکرد ناحیه دهان شود.
پس از جراحی (رادیوتراپی کمکی): حتی پس از برداشتن تومور با جراحی، ممکن است برخی سلولهای سرطانی به صورت میکروسکوپی باقی مانده باشند. رادیوتراپی پس از جراحی به کاهش خطر عود بیماری کمک میکند.
ترکیب با شیمیدرمانی (شیمیپرتودرمانی): در مراحل پیشرفتهتر بیماری یا زمانی که سرطان به غدد لنفاوی گسترش یافته است، ترکیب شیمیدرمانی و رادیوتراپی به طور همزمان میتواند اثربخشی هر دو روش را افزایش دهد. شیمیدرمانی میتواند سلولهای سرطانی را نسبت به پرتو حساستر کند.
درمان تسکینی: در بیمارانی که سرطان آنها پیشرفته است و درمان ریشهکن کننده امکانپذیر نیست، رادیوتراپی میتواند برای کاهش درد، خونریزی، یا مشکلات بلع ناشی از تومور استفاده شود و کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشد.
پیشرفتهای تکنولوژیکی در رادیوتراپی، مانند IMRT و VMAT (درمان با قوس حجمسنجی مدولاسیون یافته)، امکان تابش دقیقتر و متمرکزتر پرتوها را به تومور فراهم میکنند.
این تکنیکها با شکل دادن پرتوها بر اساس شکل تومور و تنظیم شدت آنها، دوز بالاتری از پرتو را به تومور رسانده و همزمان آسیب به بافتهای سالم و حساس اطراف (مانند غدد بزاقی، نخاع، و فک) را به حداقل میرسانند. این امر منجر به کاهش عوارض جانبی کوتاهمدت و بلندمدت رادیوتراپی و بهبود کیفیت زندگی پس از درمان میشود.
7. ایمونوتراپی: فعالسازی سیستم دفاعی بدن

ایمونوتراپی سرطان دهان و زبان و لب
ایمونوتراپی، یک رویکرد درمانی نسبتاً جدید در مبارزه با سرطان است که با استفاده از قدرت سیستم ایمنی خود بیمار، سلولهای سرطانی را هدف قرار میدهد. سلولهای سرطانی اغلب با ایجاد مکانیسمهایی از دید سیستم ایمنی پنهان میشوند. داروهای ایمونوتراپی، به ویژه مهارکنندههای نقاط بازرسی، این مکانیسمها را مختل کرده و به سیستم ایمنی اجازه میدهند تا سلولهای سرطانی را شناسایی کرده و آنها را از بین ببرد.
در درمان سرطان دهان و زبان، ایمونوتراپی نشان داده است که میتواند در موارد پیشرفته یا عودکننده بیماری که به درمانهای قبلی پاسخ مناسبی ندادهاند، مؤثر باشد. این روش درمانی میتواند به تنهایی یا در ترکیب با شیمیدرمانی استفاده شود. برخی از بیماران با ایمونوتراپی پاسخهای درمانی پایدار و طولانیمدت را تجربه کردهاند، حتی در مواردی که گزینههای درمانی دیگر محدود بودهاند.
نحوه عملکرد مهارکنندههای نقاط بازرسی به این صورت است که پروتئینهای خاصی (مانند PD-1 یا CTLA-4) را که بر روی سلولهای ایمنی (سلولهای T) یا سلولهای سرطانی وجود دارند و مانع حمله سیستم ایمنی به سلولهای سرطانی میشوند، مسدود میکنند. با مسدود کردن این نقاط بازرسی، سیستم ایمنی فعال شده و توانایی بیشتری برای مبارزه با سلولهای سرطانی پیدا میکند.
ایمونوتراپی معمولاً به صورت داخل وریدی و با فواصل زمانی مشخص (معمولاً هر 2 یا 3 هفته) تجویز میشود. عوارض جانبی ایمونوتراپی با شیمیدرمانی متفاوت است و اغلب شامل عوارض مرتبط با تحریک بیش از حد سیستم ایمنی مانند خستگی، بثورات جلدی، مشکلات گوارشی، و مشکلات غدد درونریز میشود. مدیریت این عوارض نیازمند تخصص و تجربه است.